به مناسبت روز قلم در تاریخ 14/4/91 مقاله ی در مورد قلم گرداوری شده است .

---

فرهنگ حقیقی که از طریق تأثیر قلم بر کاغذ شکل می گرفت به فرهنگ مجازی یعنی ضربات نوری و صفحات مجازی رایانه تبدیل می شود لکن با تمام این دگرگونی ها هر روز بر رسالت مهم قلم یعنی زبان آزادگی ما انسان ها افزوده می شود.

تاریخ قلم و فرایند علمی نوشتار

تاریخ نوشتار در وسیعترین مفهوم  ، به بیست هزار سال و با محدود ساختن به نظامهای نوشتاری مدوّن به شش هزار سال باز می گردد . از جمله موادی که برای این امر بکار می رفته اند ، سنگ ، چوب ، فلز ، پوست حیوانات ، برگ درختان ، استخوان ، صدف ، گِل رُس ، موم ، کوزه ، ابریشم ، پنبه ، کاغذ را می توان نام برد .

فرآیند علمی نوشتار را می توان به طور کلی در دو دسته تقسیم کرد. یک دسته خطوطی را شامل می شود که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن ، چاقو ، قلم سنگ تراشی و جز آن بر سطح ماده نوشتاری کنده می شود . دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پَر ، قلم نی ، چوب یا فلز ، قلم مو و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می شود. نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز بطور منطقی در نهایت به اختراع چاپ منجر شد .



قلم و انتقال اندیشه از منظر قرآن

« قلم » مقسّم دوران تاریخ و ماقبل تاریخ است ، حافظ علوم و دانش ها ، پاسدار افکار اندیشمندان ، حلقه اتصال فکری عالمان، و پل ارتباطی گذشته و آینده بشر است ؛ و حتی ارتباط آسمان و زمین نیز از طریق لوح و قلم حاصل شده است.

« قلم » انسانهایی را که جدا از هم ، از نظر زمان و مکان زندگی می کنند پیوند می دهد ، گویی همه متفکران بشر را در تمام طول تاریخ و در تمام صفحه روی زمین در یک کتابخانه بزرگ جمع می بینی !

« قلم » رازدار بشر و خزانه دار علوم ، و جمع آوری کننده تجربیات قرون و اعصار است ، و اگر قرآن به آن سوگند یاد می کند به همین دلیل است و البته قلم وسیله ای برای « ما یسطرون » و نوشته ها ، که قرآن به هر دو سوگند یاد کرده است. زیرا بر اساس یک تفسیر منظور از قلم « تعلیم کتابت » است و براساس تفسیر دیگر « علومی » است که از طریق کتابت به انسان می رسد .



قلم در آیینه روایات

در بعضی از روایات آمده است که ( انََّ اول ما خلق الله القلم ) « نخستین چیزی که خدا آفرید قلم بود ». این حدیث را محدثان شیعه از امام صادق علیه السلام نقل کرده اند و در کتب اهل سنّت به عنوان یک خبر معروف نیز آمده است. و در حدیث دیگری خداوند اولین خلق خود را گوهری می داند ( اول ما خلق الله تعالی جوهره ) « نخستین چیزی را که خداوند آفرید گوهری بود ». از سوی دیگر برخی از روایات از « عقل و خرد » به عنوان اولین مخلوق خداوند یاد می کنند ( ان ما خلق الله العقل ) « نخستین چیزی را خدا آفرید عقل و خرد بود ». اما با توجه به پیوند ویژه ای که در میان گوهر ، قلم و عقل است مفهوم « اول بودن » همه آنها روشن می شود . لذا پیامبر « ام ی» (ص) ، در نخستین آیات وحی ( علق/آیات 1 تا 4 ) بر مسئله « علم و قلم » تأکید می ورزد و مهمترین پیام الهی را از طریق « قلم » انتقال می دهد.

پیشوایان اسلام در احادیث متعددی به یاران خود تأکید کردند که به حافظه خود قناعت نکنند و احادیث اسلامی و علوم الهی را به رشته تحریر در آورند و برای آیندگان به یادگار بگذارن . در شعری از شعرای عرب آمده است که:

«خداوند اینگونه برای قلم از آن روز که تراشیده شد مقدر کرده است که شمشیرهای تیز خدمتگذار آن باشند.»

 این تعبیر اشاره لطیفی به تراشیدن قلم به وسیله چاقو و قرار گرفتن تیغه ای تیز در خدمت قلم از آغاز کار است . و براستی « مداد علما » بر « دماء شهداء » پیشی گرفته است.



قلم و جهان جدید

در آغاز قرن بیستم ، کسی این تردید را بخود راه نمی داد که قلم و کاغذ را مهمترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند ، زیرا در آن زمان جوامع به لحاظ اقتصادی و فکری به جامعه های کاغذ مدار تبدیل شده بود ، امّا پایه های این باور پس از چندی به لرزه درآمد و باظهور رایانه ، رشد سریع تکنولوژی اطلاعات ، تلویزیون ، استفاده های گوناگون از فیلم ویدئو ، میکرو فیلم ، میکروفیش و ابزارهای الکتریکی ، برتری بلا رقیب کاغذ و قلم به طور جدی به مبارزه طلبیده شده است. و اگر چه هنوز کتابخانه الکترونیکی و اداره بدون کاغذ و قلم و جامعه بدون کتاب نیامده است ، اما موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. بدین ترتیب فرهنگ حقیقی که از طریق تأثیر قلم برکاغذ شکل می گرفت به فرهنگ مجازی یعنی ضربات نوری و صفحات مجازی رایانه تبدیل می شود و با تمام این دگرگونی ها هر روز بر رسالت مهم قلم ؛ یعنی زبان آزادگی ما انسان ها افزوده می شود.